به بیان ساده روشی است که نیازها، توانائی ها و محدودیتهای
جسمی و ذهنی انسان را کانون اصلی طراحیِ محصولاتِ مورد استفاده، مشاغل و محیط
اطراف او قرار می دهد، تا ضمن تأمین آسایش، سلامت و ایمنی، موجب افزایش کارائی او گردد.
دانش
ارگونومی (که در ایلات متحده آمریکا، مهندسی عوامل انسانی نیز نامیده می شود)
پنجاهمین سالگرد تولد خود را در سال ۱۹۹۹ میلادی جشن گرفت. با این وجود، مطالعۀ
اثر متقابل انسان و محیط کارش، در مکتوبات اوایل قرن شانزدهم میلادی نیز دیده می
شود. حتی واژه ارگونومی، متشکل از دو کلمه یونانیِ "اِرگون" به معنای
" کار" و "نُموس" به معنای " قانون"، در سال ۱٨۵۷ میلادی
به منظور تأکید بر علمِ کار ابداع گردیده بود. اما همانطور که اشاره گردید، کمی بیش
از نیم قرنِ پیش، زمانی که در جنگ جهانی دوم، دانشمندان، سیستمهای پیشرفته، اما در
مجموع کم فایده ای را به دلیلِ در نظر نگرفتنِ شرایط نظامیانِ استفاده کننده طراحی
کردند، ارگونومی در قالب یک دانش حائز اهمیت مطرح گردید. با گذشت زمان این مطلب
آشکارتر گشت که افزایش کارائی و ایمنی درمحصولات و سیستمها، منوط به در نظر گرفتن
طیف وسیعی از عوامل محیطی و انسانی است، که این آگاهی، دانش ارگونومی را در طول
سالیان به جایگاه امروزی خود سوق داده است.
ارگونومی به عنوان یک دانش نو پا، تکیه بر تحقیقاتِ انجام گرفته در بستر علومی
نظیر روانشناسی، فیزیولوژی، آناتومی، بیومکانیک، طراحی و آنتروپومتری (علم اندازه گیری
ابعاد بدن) دارد. به همین دلیل امروزه شاهد مشارکت و تعامل طیف گسترده ای از تخصص
ها، به طور مثال مهندسی صنایع، طراحی صنعتی، مهندسی ایمنی، شاخه های مختلف علوم
پزشکی و پیرا پزشکی، روانشناسی و معماری، در پیشرفت و گسترش روز افزون این دانش
هستیم.
به طور کلی، بررسی دقیقِ فعالیتهای جسمی و ذهنی انسان بر اساس ارتباط او با محیط اطراف، زمینه اصلی تمامی مطالعات ارگونومیک می باشد. بر این اساس حیطه های تخصصی در بستر این علم را می توان به شرح زیر تعریف نمود
ارگونومیِ فیزیکی، که عموماٌ تمرکز بر خصوصیات بیومکانیکی، آناتومیک، فیزیولوژیک و آنتروپومتریکِ انسان دارد. این شاخه از دانش ارگونومی همچنین تأثیر عوامل فیزیکیِ محیطی (مانند گرما، نور، صدا و لرزش) را بر کارائی و عملکردِ افراد، مورد بررسی قرار می دهد. مشارکت در طراحیِ محیط های کاریِ اداری و صنعتی، و همچنین محصولات و لوازم مورد استفاده افراد جامعه، از جمله پروژه های مرتبط با این شاخه می باشند.
از طرف دیگر،ارگونومی شناختی اساساٌ متمرکز بر فرایندهای ذهنی و فعالیتهای مغزی انسان از قبیل حافظه، درک و استدلال به دلیل تأثیر آنها بر اثر متقابل میان انسان و محیط می باشد. متخصصینِ این شاخه در زمینه طراحی وب سایتها و نرم افزارها، پیشگیری و کاهش استرس، و افزایش بازدهی ذهنی افراد در محیط های کاری قادر به ارائه مشاوره و راهکارهای ارگونومیک می باشند.
در عین حال ارگونومی سازمانی (اجتماعی) مشخصاٌ تأکید برسازماندهیِ افراد و مشاغل جهت دستیابی به حداکثر کارائی در یک مجموعه مشخص دارد. در این راستا متخصصین از طریق مطالعه الگوها و ساعت های کاری، چیدمانِ کارکنان در تیم ها و گروه های زیر مجموعه یک سیستم و عواملی از این قبیل، نسبت به تغییرات مورد نیاز پیشنهاداتِ خود را ارائه می دهند.
و نهایتاٌ ارگونومی سیستمی به عنوان موفق ترین روشِ تحلیل، طراحی و ارزیابی، سه شاخۀ فیزیکی، ادراکی و سازمانیِ دانش ارگونومی را به صورت یکپارچه و هماهنگ در اختیار می گیرد. البته در سالهای اخیر زیر شاخه های دیگری چون ارگونومیِ قانونی، ورزشی، تفریحی، توانبخشی و غیره در بستر دانش ارگونومی تعریف و زمینه ساز انجام تحقیقاتِ گسترده تر گردیده اند.
به دلیل لزوم ارتباط دانش ارگونومی با شرایط و دنیای واقعی، درک یافته هایِ این علم و موارد کاربردِ عملیِ آنها، منوط به شناخت زمینه های حضور آن در جامعه می باشد. این مهم همچنین دیدگاه عمومی را به سمتِ پذیرشِ هر چه کامل ترِ ارزش و جایگاه این علم، سوق خواهد داد.
ارگونومی
در دنیای اولویتهای مالی،
هم در سطح تجاری (به طور مثال فشار ناشی از سهام داران، و یا نرخ بازگشت مالی در
یک سرمایه گزاری)، و هم در سطح اجتماعی ( مثلاٌ چگونگی اولویت بندی زمینه های
گوناگون مانند بهداشت، آموزش و یا دفاع جهت اختصاص بودجه)، مورد استفاده کارشناسان
مربوطه قرار می گیرد.
زمینه فنی نیز یقیناٌ به دلیل رشد سریع
تکنولوژی و پیچیدگیِ سیستمها، دارای اهمیت شایان است. در این رابطه، مشارکت فعال
کارشناسانِ دانش ارگونومی در طراحی مواردی نظیر اتاقهای کنترل، کامپیوترها،
سیستمهای حمل و نقل، و محیط های مجازی مورد نیاز است. از طرف دیگر، گسترش مقرراتِ
ایمنی و سلامتی در جهان، و طبعاٌ افزایش شکایات در زمینۀ صدمات و خساراتِ جانی،
حضور ارگونومی در زمینه قانونی را نیز پر رنگ تر می نمایند.
به
بیان کلی، ارگونومی یعنی تناسب. تناسبِ بین انسانها و کارهائی که انجام می دهند،
لوازمی که استفاده می کنند، و محیطی که در آن کار، زندگی و مسافرت می کنند. اگر
چنین تناسبی حاصل گردد، استرس وارد بر افراد کاهش یافته، آسایش بیشتری پیدا می
کنند. در نتیجه، آنها کار خود را سریعتر، آسانتر، و با اشتباهِ کمتر انجام خواهند
داد
.
اجزای ارگونومی
ارگونومی سخت افزار
این جزء، عمدتا به بررسی فیزیکی و کاربرد اطلاعات به دست آمده در طراحی همۀ سخت افزارهایی مربوط است که درمحیط کار، خانه و اوقات فراغت مورد استفاده قرار می گیرد (مثل ابزار، وسایل، میز، صندلی، نشانگرها، کنترل و..)
ارگونومی محیطی
این جزء از ارگونومی با توانایی ها و محدودیت های انسان در برابر عوامل گوناگون محیطی مانند روشنایی، گرما، صدا، ارتعاش و... سروکار دارد. از این جزء در طراحی محیط کار انسان استفاده می شود.
ارگونومی نرم‌افزاریاارگونومی شناختی
این جزء ارگونومی با فعالیت های مانند پردازش اطلاعات، استدلال، و حل مسائل در ارتباط است و به چگونگی دریافت و پردازش اطلاعات در انسان می پردازد.
ارگونومی کلان
تازه ترین جزء ارگونومی است و به زیر سامانه ها یعنی انسان، ماشین و محیط توجه ویژه دارد.
منابع : سایت علمی (http://ergonomics.blogfa.com) و سایت ویکی پدیا (wikipedia.org)
گرداورنده و تهیه کننده : علی برادران
